Η διαφορά τέχνης και τεχνικής μέσα απο την ματιά τους Λιουίς Μαμφορντ.

Ο Λίουις Μάμφορντ (1895-1990) είναι ένας αμερικανός στοχαστής και μάλιστα από πολλούς θεωρείται το τελευταίο πνεύμα του 20^ου αιώνα. Κινείται στον χώρο της επιστήμης, της τέχνης, της θρησκείας, της ψυχανάλυσης, αλλά και στον χώρο της ιστορίας. Κάποια από τα σημαντικότερα βιβλία του είναι τα εξής : O Μύθος της Μηχανής, Η Ιστορία των ουτοπιών, Οι Μεταμορφώσεις του Ανθρώπου, καθώς και το Τέχνη και Τεχνική το οποίο, θα αναλύσουμε.

  Στο βιβλίο, λοιπόν, τέχνη και τεχνική ο Μάμφορντ προσπαθεί να υποστηρίξει το διαφορετικό ανάμεσα σε αυτές τις δύο έννοιες. Από την αρχή του έργου φαίνεται η υποστήριξη του απέναντι στην τέχνη, την οποία και θεωρεί αδικημένη αφού οι άνθρωποι ποτέ δεν έδωσαν την κατάλληλη αξία που της αρμόζει. Αντίθετα, θεωρεί ότι η τεχνική έχει υπερεκτιμηθεί και αυτό θα πρέπει να μας προβληματίζει. Ας δούμε όμως ποίες είναι η διαφορές ανάμεσα στη τέχνη και την τεχνική. Πολύ σύντομα θα μπορούσαμε να πούμε, σύμφωνα με τον Μαμφορντ, ότι η τέχνη παράγει σύμβολα ενώ η τεχνική εργαλεία. Αυτή είναι και η μεγάλη τους διαφορά. Η τέχνη έχει την δυνατότητα να μεταβιβάζει αξίες και νοήματα που αναβρύζουν μέσα από τον ίδιο μας τον εαυτό. Η τέχνη για να εκφραστεί χρησιμοποιεί σύμβολα και παράγει σύμβολα. Τα σύμβολα μπορεί να είναι ήχοι, εικόνες, όνειρα αλλά και η ίδια μας η γλώσσα. Η τέχνη είναι κάτι αυθόρμητο και είναι αυτοέκφραση, ξυπνά τα συναισθήματα μας και τις ελπίδες μας. Αν επιχειρήσουμε να παραμερίσουμε την τέχνη ενός πολιτισμού τότε αυτόματα υποβαθμίζουμε ένα μέρος της ζωής του ανθρώπου. Στις μέρες μας η τέχνη έχει σκόπιμα παραμεριστεί και έχουμε ρίξει όλο το βάρος στην τεχνική. Αυτό έχει οδηγήσει τους ανθρώπους να έχουν χάσει όλα τα συναισθήματα τους και τις συγκινήσεις τους. Ενδιαφέρουσα φαίνεται να είναι και η αντίθεση που έχει ο Μαμφορντ σε σχέση με τον μύθο του Πρωταγόρα και την σημασία που έχουμε δώσει όλοι μας σε αυτό. Σε αυτόν το μύθο όπως γνωρίζουμε ο άνθρωπος περιγράφεται ουσιαστικά ως ένα ζώο που χρησιμοποιεί εργαλεία και ότι χάρη στη φωτιά ο άνθρωπος έχει αναπτυχθεί. Ο Μαμφορντ προτείνει να σκεφτούμε ότι ο πρώτος που βοήθησε τον άνθρωπο να αναπτυχθεί ήταν ο Ορφέας( ο Ορφέας ήταν η κύρια εκπροσώπηση της τραγουδιστικής τέχνης και της λύρας και είχε ιδιαίτερη σημασία στη θρησκευτική ιστορία της Ελλάδας) και όχι Πρωταγόρας, και στην θέση της φωτιάς τοποθετεί τα σύμβολά ως καθοριστικά για την ανάπτυξη. Αυτό που προσπαθεί να κάνει ο Μαμφορντ είναι να μας δείξει ότι δεν πρέπει να υπάρχει μια μονόπλευρη κυριαρχία του Προμηθεϊκού μύθου. Τα σύμβολα έδωσαν την δυνατότητα στον άνθρωπο να εκφραστεί και να εμπλουτίσει σημαντικές στιγμές της ζωή του. Ο άνθρωπος πρώρα κατασκεύασε εικόνες και ανάπτυξε την γλώσσα του και πολύ μετά άρχισε να κατασκευάζει εργαλεία. Αυτό που είναι κυρίαρχο είναι η γλώσσα και όχι το εργαλείο, να και όπως σημειώνει ο αμερικανός στοχαστής το εργαλείο χρησιμοποιείται για την έκφραση πραγμάτων που βρίσκονται έξω από το σώμα. Αυτή η κυριαρχία της τεχνικής για τόσα χρόνια ή μάλλον καλύτερα για τόσους αιώνες έκανε τους ανθρώπους να είναι δύσπιστοι απέναντι στην τέχνη και στα σύμβολα ακόμα και στην εκπαίδευση σημασία δεν έχουν τα σύμβολα αλλά τα «πραγματικά αντικείμενα» όπως χαρακτηριστικά λένε. Ο κόσμος των μηχανών έχει κυριαρχήσει έναντι των ανθρωπιστικών σπουδών.

  Το άσχημο είναι ότι σε αυτό το μεγάλο λάθος, της υποτίμησης των συμβόλων και της υπερεκτίμησης των εργαλείων, έχουν πέσει και μεγάλοι φιλόσοφοι όπως ο Μπεργκσόν ο οποίος μάλιστα ανέφερε ότι τον άνθρωπο δεν πρέπει να τον αποκαλούμε Homo Sapiens δηλαδή άνθρωπο σκεπτόμενο αλλά Homo Faber άνθρωπο μηχανή. Με αυτό είναι σαν να παραδεχόμαστε ότι η γλώσσα έρχεται μετά από τα εργαλεία. Η άποψη της κυριαρχίας της μηχανής υπάρχει σε όλες της εποχές και έχουμε κάνει την μηχανή σύμβολο της ζωής μας. Αν όμως συγκρίνουμε την τέχνη με την τεχνική στα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου θα δούμε την κυριαρχία της τέχνης, τα εργαλεία που έχουν βρεθεί είναι εξαιρετικά πρωτόγονα ενώ οι συμβολικές τους τέχνες ήταν εξαιρετικά ανεπτυγμένες. Η πρόοδος των τεχνικών εργαλείων είναι εξαιρετικά αργή αφού μέσα σε πέντε χιλιάδες χρόνια είχε καταφέρει να δημιουργήσει μόλις  μια χούφτα εργαλεία ενώ αντίθετα είχε καταφέρει να δημιουργήσει μια πελώριες και αξιοθαύμαστες συμβολικές δομές στην γλώσσα. Αν ο άνθρωπος λοιπόν γεννήθηκε για να φτιάχνει εργαλεία γιατί καθυστέρησε τόσο πολύ ; Αφού μέχρι τον δέκατο έκτο αιώνα αναπτυσσόταν τόσο αργά. Ο άνθρωπος άρχισε να παράγει πιο γρήγορα τεχνικά εργαλεία μόνο όταν είχε πια ωριμάσει και αναπτύξει σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό την γλώσσα. Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την τεχνική πρόοδο των μηχανών αλλά θα πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που σκέφτονται οι άνθρωποι που το μόνο που κάνουν είναι εστιάζουν στην τεχνική πρόοδο.

 Του

Δημήτρη Γ. Καραθανάση

Φοιτητή Φιλοσοφικής Σχολής

Πανεπιστημίου Ιωαννίνων