Ο Ορφέας στην θέση του Προμηθέα.

  Η τέχνη στην θέση της τεχνικής. Η αλλαγή αυτή δεν είναι τίποτα λιγότερο από μια στροφή προς την ανθρώπινη προσωπικότητα και μια μετατόπιση αξιών.Έχουμε καταφέρει ως ανθρωπότητα να επιτρέψουμε να ανατραπεί η ισορροπία ανάμεσα στην τέχνη και την τεχνική και ποτέ δεν κάναμε την προσπάθεια να αποκτήσουμε ξανά αυτή τη χαμένη ισορροπία, η οποία μπορεί να προάγει την ηθική και την ελευθερία.Η ανάκτηση της χαμένης ισορροπίας, της ελευθερίας και της δημιουργικότητας είναι οι μόνες που μπορούν να μας συγκρατήσουν από τις καταστροφικές δυνάμεις που μας έχουν πλησιάσει απειλητικά και θα μας οδηγήσουν στην κατάρρευση. Και όλα αυτά οφείλονται στο μονόπλευρο ενεδιαφέρον του ανθρώπου προς την τεχνική.Δεν πρέπει να υπάρχει μόνο η τέχνη ή μόνο η τεχνική απλά είναι ανάγκη να κατανοήσουμε ότι έχουμε μείνει αδιάφοροι απέναντι στην τέχνη και ενδιαφερόμαστε μόνο για την τεχνική. Για να το καταφέρουμε όμως αυτό θα έπρεπε να επιστρέψουμε στην αρχή της ιστορίας και να βάλουμε τον Ορφέα, ο βασικός εκπρόσωπος της τραγουδιστικής τέχνης και της λύρας που είχε ιδιαίτερη σημασία στη θρησκευτική ιστορία της Ελλάδας, δίπλα στον Προμηθέα που ήταν ο κύριος εκπρόσωπος της μηχανιστικής τέχνης στην Αρχαία Ελλάδα. Για πολλά χρόνια οι άνθρωποι βασιζόμενοι στον Προμηθεϊκό μύθο παραγκώνισαν την τέχνη και θεοποίησαν την μηχανή, θεώρησαν πως η τεχνική ήταν το πρώτο πράγμα που ενδιέφερε τον άνθρωπο. Σε αυτό το λάθος έχουν υποπέσει ακόμη και μεγάλοι φιλόσοφοι όπως είναι ο Bergson ο οποίος μάλιστα ανέφερε ότι τον άνθρωπο δεν πρέπει να τον αποκαλούμε Homo Sapiens δηλαδή άνθρωπο σκεπτόμενο αλλά Homo Faber άνθρωπο μηχανή. Για τον Πλάτωνα η ανάδυση του ανθρώπου από την πρωτόγονη κατάσταση οφείλεται τόσο στον Ορφέα και στον Μαρσύα (δεξιοτέχνης στον Αυλό) όσο και στον Προμηθέα και τον Ήφαιστο, θεό σιδερά. Υπάρχει δηλαδή ένας συνδιασμός τέχνης και τεχνικής. Είναι, λοιπόν, σφάλμα μας να προβάλλουμε στους προϊστορικούς χρόνους ότι ο άνθρωπος έδειχνε υπερβολικό ενδιαφέρον για μηχανές, εργαλεία και τεχνική δεξιοτεχνία. Ο άνθρωπος πρώτα κατασκεύασε εικόνες και ανάπτυξε την γλώσσα του και πολύ αργότερα άρχισε να κατασκευάζει εργαλεία. Ακόμη και στο πρώιμο στάδιο το κυνήγι δεν απαιτούσε τόσο την επινόηση των εργαλείων όσο την παρατήρηση των συνηθειών και κατοικιών των ζώων ώστε να καταφέρουν να τα πιάσουνε. Ακόμη και τα φυτά στον κήπο τους είχαν μια διακοσμητική αξία. Γίνεται έτσι αντιληπτό ότι τα εργαλεία και τα όπλα αποτελούσαν ένα μικρό μόνο μέρος για τον εξοπλισμό των ανθρώπων. Το μεγάλο αυτό διάστημα που πέρασε χωρίς να κατασκευάζει εργαλεία είχε συνέπεια να αναπτύξει εκείνα τα μη-υλικά μέρη του πολιτισμού. Για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από έναν αιώνα, ο άνθρωπος οριζόταν συνήθως ως ένα ζώο που χρησιμοποιεί εργαλεία. Αυτό όμως που είναι κυρίαρχο είναι η γλώσσα και όχι το εργαλείο. Στόχος των πρώιμων ανθρώπων δεν ήταν η τεχνική αλλά το να δώσουνε νόημα σε όλα τα μέρη της ζωής τους. Αυτό άλλες φορές του κατάφερναν με το τραγούδι, άλλες με την ζωγραφική, γλυπτική αλλά και τον χορό. Άρα, η σκέψη του ανθρώπου ήταν επικεντρωμένη στη ζωή και όχι στενά στην εργασία, στην παραγωγή και την δύναμη. Κάτι βέβαια που ισχύει στις ημέρες μας. Αυτή η κυριαρχία της τεχνικής για τόσα χρόνια ή μάλλον καλύτερα για τόσους αιώνες έκανε τους ανθρώπους να είναι δύσπιστοι απέναντι στην τέχνη και στα σύμβολα. Οφείλει ο κάθε ένας όμως να παραδεχτεί ότι η κατασκευή συμβόλων προσπέρασε κατά πολύ την κατασκευή εργαλείων. Υπάρχει σημαντικός λόγος ώστε να πιστέψουμε ότι αυτή η αλλαγή από την τεχνική στην τέχνη  μπορεί να είναι εφικτή. Ο λόγος, λοιπόν, που οφείλουμε να πιστέψουμε στην αλλαγή είναι ότι όπως η κατάσταση πήγε προς τα πίσω με σφάλματα, με μοχθηρία και κυριαρχία της μηχανής, έτσι ακριβώς με τον ίδιο τρόπο η κατάσταση μπορεί να πάει και προς τα εμπρός με καλές πράξεις και με ανθρώπινες προσπάθειες. Δεν είμαστε δούλοι της μηχανής. Μπορεί εμείς οι ίδιοι να καταδικάσαμε τον εαυτό μας αλλά εμείς έχουμε την ικανότητα και την δύναμη για να τα αλλάξουμε. Είναι εύκολο να γκρεμίσουμε όσα γκρέμιζαν την ανθρωπότητα για τόσα χρόνια. Πρέπει και είναι ανάγκη να γίνουμε εμείς οι πρωταγωνιστές της ζωής μας και όχι μερικές χιλιάδες μηχανές. . Το μεγάλο θέμα της ζωής μας είναι η ανανέωση της ζωής μας και όχι η κυριαρχία της μηχανής. Ο κάθε ένας από εμάς πρέπει να σώσει την δική του ζωή και ύστερα την συλλογική. Αυτό θα γίνει αν εμείς οι ίδιοι πάρουμε τα πράγματα στα χέρια μας. Το πρώτο «εργαλείο» που είχαμε στα χέρια μας και στην σκέψη μας όταν βρεθήκαμε σε αυτόν τον κόσμο ήταν και συνεχίζει να είναι το σύμβολο, η τέχνη. Αν καταφέρουμε να επιστρέψουμε ξανά σε αυτό μόνο τότε θα καταφέρουμε να ξεφύγουμε από αυτόν τον εφιάλτη και θα μπορέσουμε να καλλιεργήσουμε την προσωπική μας συμπεριφορά και την ταυτότητα μας. Αν έχουμε ερωτευτεί μια μηχανή τότε κάτι δεν πάει καλά στην ερωτική μας ζωή !

Του

Δημήτρη Γ. Καραθανάση

Φοιτητή Φιλοσοφικής Σχολής

Πανεπιστημίου Ιωαννίνων